Tommeke Toch!

Ik las gisteren op de vrt nieuws-website over het nakende uitsterven van het gentiaanblauwtje, een prachtig blauw vlindertje dat bij ons enkel voorkomt in de Kempense heidegebieden. Niet alleen bij ons, maar in andere Europese gebieden waar hij thuishoort, wordt de soort bedreigd. De afgelopen 25 jaar is hij met 20 tot 50 % achteruitgegaan. En dat is bitter jammer! Niet enkel omdat het zo'n mooi, zeldzaam vlindertje is, maar ook omdat Moedertje Natuur hem een vernuftig systeem heeft geleerd om zich voort te planten.

Gentiaanblauwtjes kun je spotten tussen half juni en eind augustus. Met wat geluk kun je ze zien dartelen boven de heide, waar ze zich voeden met nectar van de gewone dophei. De waardplant van deze vlinder is echter de klokjesgentiaan (Gentiana pneumonanthe). Klokjesgentiaan komt zowel voor in natte heide als in heischrale graslanden en onbemeste hooilanden op veen. In Vlaanderen is natte heide het vegetatietype waarin de soort nog het meest te vinden is. Door verdroging, maar ook bij sterke vernatting of door verzuring gaat klokjesgentiaan achteruit. De soort staat dan ook op de Rode Lijst, zowel in Vlaanderen als in Nederland.

Het vrouwtje van het gentiaanblauwtje zet haar eitjes af op knoppen van de klokjesgentiaan. En dan liefst nog op klokjesgentiaan dat groeit in de omgeving van een nest van bossteekmieren (Myrmica ruginodis) of moerassteekmieren (Myrmica scabrinodis). Ze kan de aanwezigheid van deze mieren blijkbaar detecteren, waarschijnlijk aan hun geur.

En dan komt het! Uit de eitjes komen een aantal rupsen die zich een weg vreten door de zachte delen van de bloem. Wanneer de rups haar buikje vol heeft, laat ze zich vallen. Dit doet ze liefst vroeg in de avond, want dan zijn de genoemde waardmieren het meest actief. De rups scheidt een geur af, die zeer sterk lijkt op de geur van de larven van de mieren. De mieren aanzien de rups dus als één van hen en nemen ze mee naar hun nest, waar de rups in alle veiligheid kan overwinteren. Ze wordt er door de mieren gevoed en beschermd. In het voorjaar verpopt de rups en in juni of juli komt er uit de pop een nieuw gentiaanblauwtje. De vlinder is niet meer chemisch gecamoufleerd zoals de rups en de pop en moet zich snel uit de voeten maken. Het ontpoppen gebeurt dan ook vroeg in de ochtend, wanneer de mieren het minst actief zijn. De vlinder haast zich naar buiten, klimt snel de hoogte in en zal pas daar zijn vleugels openpompen.

Door verdroging, verzuring en vermesting gaat de kwaliteit van het leefgebied van klokjesgentiaan en het gentiaanblauwtje achteruit. Open terreinen groeien vaker dicht en het zaad van de klokjesgentiaan kan moeilijker ontkiemen. Het leefgebied van het gentiaanblauwtje is ook sterk versnipperd. Gentiaanblauwtjes zijn zeer honkvast en zijn slecht in staat om nieuwe gebieden te koloniseren. In een versnipperd leefgebied is er dus weinig genetische uitwisseling tussen populaties.

Dat alles zorgt er dus helaas voor dat dit wonderlijke vlindertje stilletjesaan aan het verdwijnen is.

Link naar het artikel op vrtnws

Volg me ook op Mastodon

De Hoorn van Afrika maakt momenteel de langste en ergste droogte mee die ooit is waargenomen. Ongenadige droogte en hoge voedselprijzen hebben ertoe geleid dat gewassen verbouwen, vee fokken en gewoon voedsel kopen zeer moeilijk is geworden. Miljoenen mensen in de Hoorn van Afrika worden met honger bedreigd. Dit wordt nauwelijks of niet belicht in onze media.

Normaal kent de Hoorn van Afrika twee regenseizoenen per jaar: van maart tot mei en van oktober tot december. Maar een combinatie van klimaatverandering en een La Niña-periode hebben ervoor gezorgd dat de laatste vier regenseizoenen in deze regio uitzonderlijk droog zijn verlopen. Vier droge regenseizoenen na elkaar is nog nooit waargenomen in de 70 jaar dat de neerslag hier wordt geanalyseerd door wetenschappers van het Climate Hazards Center van de Universiteit van Californië. En momenteel zitten we in het vijfde regenseizoen met weinig neerslag.

Onderstaande afbeelding toont de afwijking (anomaly) van de klimatologisch (periode 1981-2021) normale neerslaghoeveelheden voor de periode maart-september 2022. Bruine, gele en rode tinten wijzen op veel minder neerslag dan normaal. Groene en blauwe kleuren betekenen meer neerslag dan normaal.

Grote delen van Somalië, Kenia en Ethiopië kregen 50 tot 200 l/m² minder neerslag dan normaal.

Een consortium van 16 internationale organisaties, waaronder de Wereld GezondheidsOrganisatie, de Wereld Meteorologische Organisatie en Unicef, hebben begin november aan de alarmbel getrokken over de alsmaar slechter wordende voedselcrisis in Somalië, Kenia en Ethiopië. Volgens hun statement is de voedselvoorziening voor 21 miljoen mensen in de regio in gevaar, voornamelijk door uitzonderlijke droogte. Voor meer dan 3 miljoen mensen is de situatie zo precair dat ze het geregeld een dag of langer zonder eten moeten stellen en dat ze hun bezittingen hebben verkocht om te overleven. In Somalië hebben 1,3 miljoen mensen hun boerderij verlaten op zoek naar voedsel.

Volg me ook op Mastodon

Wervelende longen van de planeet

Reeds van kindsbeen af ben ik zeer geïnteresseerd in atlassen, landkaarten enz. En later kwamen daar ook satellietbeelden bij. Die gebruik ik dagelijks in de job, maar soms speur ik ze ook af om leuke en/of interessante dingetjes te ontdekken.

Via het “Weekly news” van het NASA Earth Observatory belandde deze foto in mijn mailbox.

We zien een deel van de Atlantische Oceaan met onderaan de Falkland-eilanden. Ten noorden en ten oosten ervan is een kluwen van felblauwe wervels in het oceaanwater te merken.

Wat we hier zien, is fytoplankton (komt van het Griekse “phyto” (plant) en “plankton” (drijvend)) in bloei. Fytoplankton bestaat uit microscopische organismen, die leven in waterige omgevingen. Deze organismen gebruiken zonlicht om CO₂ om te zetten in glucose. Bij deze chemische reactie, die we kennen als fotosynthese, komt zuurstof vrij als restproduct. Om aan fotosynthese te kunnen doen gebruiken ze het pigment chlorophyl (opnieuw van het Grieks; “chloros” is lichtgroen en “phyllon” betekent blad) of in het Nederlands “bladgroen”. Chlorophyl is groen doordat het rode en blauwe deel van het lichtspectrum geabsorbeerd wordt: alleen groen licht wordt teruggekaatst.

---

De chlorophyl-concentraties die door satellieten kunnen worden waargenomen, variëren sterk doorheen het jaar. Chlorophyl (en dus fytoplankton) komt geweldig veel voor in de lente en het begin van de zomer, wanneer de zon uitbundig kan schijnen en er een overvloed aan voedingsstoffen is. Daarnaast zijn er ook regionale verschillen in de concentraties aan fytoplankton. Deze hebben te maken met de diepte en de vorm van de oceaanbodem, stromingen en de aanwezigheid van voedingsstoffen. Vooral langs kusten kan soms veel fytoplankton waargenomen worden, door de vele mineralen die via rivieren (en rioleringen) in zee worden geloosd en de opwelling van voedselrijk koud water uit de diepte.

De grootste chlorophyl-concentraties zijn te vinden in polair water, waar een nutrientenvoorraad opgebouwd wordt tijdens de donkere wintermaanden. Wanneer de zon terugkeert, ontstaat er dan een explosie aan fytoplankton.

Het gedeelte van de Atlantische Oceaan ter hoogte van Argentinië is een knooppunt van oceaanstromingen. De mineralen die ze meevoeren en de wervels die ontstaan tussen de verschillende stromingen, zorgen vaak voor een magnifieke chlorophyl-tekening in het water.

Deze foto werd genomen op 21 november 2022, door de Moderate Resolution Imaging Spectroradiometer (MODIS) aan boord van de Terra-satelliet van de NASA.

Een jarenlange waarnemingenreeks van oceaan-bladgroen door satellieten geeft wetenschappers een goed idee over de concentraties aan fytoplankton en de gezondheid van de oceanen.

Volg me ook op Mastodon